Tajna pucnjave iz radija

O knjizi Tanje Tatomirović “Musolinijev mikrofon” (izdavač Društvo za odnose s javnošću)

U pozorištu Konstanci u Rimu 25. marta 1924. godine režim Benita Musolinija proslavlja petogodišnjicu osnivanja fašističkih borbenih grupa. Govor koji drži Duče prenosi italijanski radio. Širom zemlje, okupljeni u grupe koje prate istorijski prenos, jer to je bio uobičajeni način slušanja radijskog programa u fašističkoj Italiji koja nije imala dovoljno prijemnika “po glavi stanovnika”, Italijani slušaju govor učitelja i novinara koji je 1922. godine postao neprikosnoveni gospodar ove zemlje.

Ali, ne ide sve po planu. Tehnički nedostaci čine Musolinijeve reči gotovo sasvim nerazgovetnim.

Razočarani Benito, kako piše Tanja Tatomirović u knjizi “Musolinijev mikrofon”, “privremeno zapostavlja radio prenose. Ipak, tih godina počinje era radija, sredstva komunikacije i propagande koja će imati dubok i neizbrisiv trag na svakodnevni život Italije tog vremena.”

“Vremenom radio postaje rezonantna kutija velikih manifestacija fašističkog režima. Proslavu godišnjice Marša na Rim, 26. marta 1926. godine, radio je detaljno prenosio iz Milana.

Glas predsednika vlada se redovno čuo, bilo da je u pitanju politički govor povodom krize u Španiji ili jesenja setva.”

Propaganda iz “kutije koja priča”

Tatomirevićeva u svojoj knjizi ne zaokružuje samo uopšteno celokupni put ratne (i ne samo ratne) propagande kroz istoriju. Povremeno, ona ulazi i u detalje koji daju plastičnu sliku vremena o kojem piše. Tako, primera radi, saznajemo da je prodoru radija umnogome doprinela pojava (inače nemačkog) radio – pijemnika VE-301 “koji je bio lako dostupan širokim krugovima.”

U početku stavljan na treće mesto, iza štampe i propagandnih filmova, radio pronalazi poštovanije mesto u širenju fašističke ideologije “ka unutra”, ali i ka drugim narodima izvan Italije,

“Do prvog ozbiljnijeg sagledavanja radija i njegovih potencijala došlo je tek 1936. godine s početka kampanje u Etiopiji, kada je sekretar za narodnu kulturu i budući ministar Dino Alfieri definisao radio kao sredstvo političkog delovanja” – precizira Tatomirevićeva.

Dakle, “kutija koja priča” i definitivno postaje – oružje, a vesti se ukalupljuju u definiciju Jozefa Gebelsa, ministra propagande Trećeg rajha, po kojem su “oružje rata čija je namena da dobiju rat, a ne da prenesu informaciju.”

Verovatno jedina te tematike ne samo u Srbiji i na Balkanu uopšte, knjiga u kojoj Tanja Tatomirović analizira ulogu radija u narastanju i trajanju italijanskog fašizma zapravo je više od priče o načinu na koji je režim Benita Musolinija koristio prednosti etra u propagiranju svoje totalitane ideologije. Jer, čitalac ne dobija samo pitko napisano promišljanje jednog društva i jednog vremena kroz prizmu tada tehnološki novog izuma, već i niz zapažanja o totalitarnim ideologijama i načinima manipulacije ljudima i masama u njima uopšte.

“Musolinijev mikrofon” kao metafora

“Musolinijev mikrofon” zapravo je metafora za sve moguće načina na koje se ideje seju i gaje u svesti ljudi. Htela to ili ne autorka u vreme dok je pisala knjigu, ona nam je kroz svoj mikrofon poručila da je manipulacija neverovatno lako izvodljiva i da će “radio prijemnika” uvek biti, pa ma kako se oni zvali i na ma kom tlu “rasli.”

A za kraj preneću čitaocu ovog teksta poslednji pasus knjige koju je napisala Tanja Tatomirović, a izdalo Društvo za odnose sa javnošću:

“Posebna mesta za grupna slušanja radio prenosa, koja su postojala u fabrikama, školama i ostalim javnim mestima, bila su jedna vrsta inkubatora režimske propagande. Posebno ukrašena simbolima fašizma, ta mesta su običnog građanina približavala fašizmu i njegovom vođi, od milja zvanog Duče, čiji se glas, prenošen konstantno, uvlačio u svaki dom, rušeći sve barijere kućne intimnosti. Radio, kao jedini vid kućne zabave, tako je imao monopol u indoktriniranju masa. Pomoću njega, država i njen vođa su bili sveprisutni u svakom vremenu. Taj cilj bio je ostvaren.”

Italijanski fašizam i život ove zemlje u vreme vladavine Musolinijeve stranke “Narod Italije”, privlačili su mnoge pisce, režisere, publiciste, naučnike… Generacija autora ovog prikaza i dalje pamti Felinijev “Amarkord” i smatra ga enciklopedijom fašizma, ali to je umetnička vizija koja nepažljivom gledaocu može da sugeriše kako je Dučeova verzija totalitarizma nešto nalik tragikomediji. Možda, ali da na prvo mesto stavimo reč – tragedija.

Zato su knjige, poput ove, iz kojih saznajemo načine manipulisanja ljudima i narodima, od nemerljivog značaja.